2023 award recipient

OFRANEH

Uganu le daríwati lidan Ingülesi (English), Chumagü (español), Garífuna (Garífuna), Farânsu (français), Porutugesi (português), Rusu (русский), Araw (اللغة العربية), Cheini (简体中文), luma Binadu Cheini (繁體中文)

Uganu le Asügüragüdünti

Abuduhauwa hawagu OFRANEH lun haresibiruni idewesei luagu Haricha Gürigia luma Bísinisi lidan 2023

Oudaruni luaguti Idewesei Haricha Gürigia luma Bísinisi

Geneva, 28 lidan ûnsu hati lidan 2023

iyawaü: Seth Sidney Berry/SOPA Images/Shutterstock

Lidan ouderu Barüwa uguñe, abuduhatiwa lun wichigu idewesei houn OFRANEH (Organización Fraternal Negra Honduraña/Black Fraternal Organization of Honduras) keisi oundaruni le agañeruti Idewesei luaguti Haricha Gürigia luma Bísinisi 2023. Arufudalumuti idewesei le, “wadagümanu chubáluguti le hadügubei ageidihatiña luagu haricha gürigia achülaguagüdai le hadügübéi bísinisi lun hárichá gürigia.”

Lidan 1979, tadaruwa OFRANEH. Ageindaguwatiña luagu haricha gürigia hagaira Garínagu Indura, eiyaha lun hawiwaduba la keisi frumeguwarugu nasiu. Ageidiha luwagu hamua le higirubai hayúnagu hon hawai gürigia ha ouyeduhabaña lau hamua. Hiñáruñu abuguru bani OFRANEH, lau aban arihini le kóntarati luagu hamisien wuritiñu, ani hulîliti habarasei luagu ida luba lan hageidaha luagu haricha gürigia.

Ariñagatiña sun tichügüdiña Ondaruni (Christopher Avery, Regan Ralph tuma Valeria Scorza) uguñe: “Gundatiwa luagu habihali la OFRANEH idewesei le lidan irumu le, 2023. Aban oundaruni hani ganigitiña lidan, ageidahani luagu háfulesi gürigia ha nadagümeihaña saragu irumu, labu sun aniha la aban weiriti peligu houn, lidan hageidiha luwagu haricha Garinagu Indura.”

Ariñaga tu Fernanda Hopenhaym, aban hadagiya Foundation’s Advisory Network, tuguya giñ aban abuti héretu houn PODER (México/Méhiku), ani aban hadagien oundarutiña hama ONU tuagu bísinisi hama egeidihatiña luagu haricha gürigia:”Lidan irumu le sügühaliburibai nasubudiruña ha abuguru bani OFRANEH arufuduwati lou daraguwa hamani hasamina amu gürigia,agudahai hanichigu lidan lihürü hanügü.”

Hadagiñe warounu Aráwagu hama wuritiña Africa (Aginene) giñe hafugacha Garínagu; Garifuna luma Giyou Yurumie giñe hayanuhabai. Lidagiñe hámua hadarirei hawiwan, keiburi abunaguni luma oucháhani.

Lumagien 1797; hamuriaguni Garinagu hamua Indura. Dei lidan 1887 luma 1901 latátira Indura ânhara lun hamua la hayunagu, ligiya lubai hichigu banu ligaradana hamua. Ariha hamuti OFRANEH menebe tá ligaradana hamua hôun abutinu ha aruwaihabaña Indura, ani ruhamali la giñe hámua hôun chülüdügütiña, adügüraguwa luagu halagante.

iyawaü: William Gray/agefotostock

Lau sun lerouga luma aban Uruwei ñuluti Indura, nadagümaitiña OFRANEH lidan hagaindagu luagu migiraguwagüdüni uniguwou luma hechu Garinagu; hawiwadoun, haricha ubouwagu luma haricha kai aban nasiñ; egeyeheina luwai habúgawagun. Dimurai tariñagu habuti OFRANEH,Miriam Miranda: “Habuguña Garinagu lidagiñe luwenden wamua laru beya ya Indura. Arihatiwa luagu siediwala ligaburí wabagaidun luagu laweidun tabunagüniwa haban chulugüdugütiña, tabunagun tídibu fáluma to agínena, anurei giñe “Fulasu lunti wadagumanu luma awanseruni” (watia giñe lun kai uburugu weiriti) hama hüngülamu ha asügüragüdübaña masánbu lidangien wafulesu….Arihatiwa giñe wasidiruña lan lau heréderagülei ásurutiña le hadarubei Merigana hama Canadana, luma buri giñe achiahani sagon lidangiñe duna, itara giñe sun dasi lau seinsu tumagien halaü lanina awanseruni.”

Alidihátu houn OFRANEH Miriam Miranda

Añahei tánigu OFRANEH awachihouwaña, asiediruwaña, afaruwatiña hilagubei, luagu hereru luagu hamua, lindan lidani lagidahon mua luma lerewaguniwa luagu fulasu.

“Weiriti layúsuruniwa würibani, luma erei lun lasiedirun lébuna liwinwa sun hagaira Garifnagu Indura.” Lasurun aban uganu lidan 2016 hamagiña Council on Hemispheric Affairs. Lidan 2017 ñeiñou aban garada gíritu “Indura aban ubou létima denchabei lun lerewaguniwa luagu mua ubouwagu,” habürüha Global Witness luagu “lanerime fundei luma anúfudehouni le hasufurirubai sun agairaü luagu hamahadu hun adourutu lau duna, achiahani, tachuahouniwa wewe odi abunaguni lidan hamua – wadagümanu le háhaburuguti  gasensutiña hama ha gabafubiña, ñainhabei giñe lanina politiku. Manichi le gureguati luma magunfuliruni lana ban alügühani le ligiati hama Gürigia ha uwagu bei buri ladagara dasi le ligia lébunabei sun añabilirahani le. Uwati amu fulasu ya ubouwagu kei Indura lun mérengun lan hafaruniwa gürigüa hilagubei luagu hereru luagu hamua.”  Kei le aubei lariñagei uganu me ligia, “Lumagiñe laguluguduniwa aruehani lidan 2009, afaruwaña kei buri “123 eregutiña luagu mua luma umama ya Indura; gibetiña hadaragiñe, asidiruwatiña, buleseiwatiñ odi daünwatiña.”

Nadágimeitiña OFRANEH lidan sun ubaraü – lidan aüdü, lida sun barüwa, luma barugudi – lun hereragu luagu hárichá luma hamua hayunagu Garinagu.

Lidan 2003 adügatu OFRANEH aban amuriaguni lun

Inter-American Commission on Human Rights (tidangiñetu Tondarun Barüwa Merigana) lun hadágaragüdün ürüwa hasügürü Garinagu Gusierugu Inter-American luaguti Haricha Gürigia. Le fuledei le hariñagubei luagu irumu le laubei uwala inebeisei lun hasügürü gürigia luegiñe Indura hama sun ha Gaseinsu baña. Arinagatiña Garinagu michugu hamá “dimurei le libureti hôun” (aba megeiti le tariñagubei Tonduraru sun Barüwa luaguti haricha gürigia hama amu nasinu) lubaragiñe latatirun wadagimanu le lanina awanseruni. Lidan 2015 Gusierugu Inter-American rutu biama ubalitei luagu hasügürü Garinagu. Aba hariñagu gusierugu:

  • lun aüdü Indurana la gamaniha bia lau sun iweruhani le adügubei luagu haricha garinagu luagu hamua, ani anhei michigu hamuti ideremue le hemegerubei hôun;
  • Ariñaga tia luagu furumiñe guarugu la katei laninati hawisaruniwa lubaragiñe ladüginiwa; ani
  • ariñagi lun latoruhouniwa, sun asônuhani houn sungubei, ligaradana hamua ani achorudini houn luagu hamua hamagiñe hayunagu.

Lau sun rutáni Agusieragule Inter-American ubaliti le, harienga OFRANEH lau lumagiñe lan 2014 iñutimahalila eyeguni luagu hamua Garinagu – kei hamuga:

  • Lidan sedu-hati 2014, ragüguwa hâmutu habuti OFRANEH, Mirian Miranda, hama tupanâgu tau arágabusu; memegi ígiragüda hamutiña weyu ligia. Sun añeriñu ha taubaña arágabusu aba hanurun ñeingiñe.
  • Lidan 2016 luma 2019, afáruwatiña ürüwa hadagiñe ageidihatiñu luagu mua lidan ubou Masiga, Omoa hilagubei.
  • Arauda awaruni lun tagunfulirún ubalitei tani Agusieragule Inter-American, luma giñe lun hadeirun ha afeidirubaña Turounpugiña lau habagari

    Sedü hati lidan 2020, ligia laféidiragüdüniwa Snaider Centeno, abuti hun Turonpuna, úwara hama ürüwa wugüriña. Kei le aubei lariñagei uganu, hawara 30 eñeriñu tau aragabusu tidan hádaüragu súdara ha indurana, aba harufudagu hongua keisi Sudara ha Akutihatiña, aba hanügüniña tau aragabusu sétiñu hawagu. Lumagiñe dan ligia marihin wamagiña. Fîditu OFRANEH aban oundaruni lun hariyahouniwa sun han aferidirubaña lidan ubou Turonpu (SUNLA) lun gayarabei lan hadariruniña ha aferidirubaña, lun hasubudiruni ka la anügibaña lun gayarabei lan hálugu irichaü hôun han feridihañabaña hama sun haduheñu.

  • Lidan ürüwa-hati 2021, ragüwatiña biama íbirigu Marianela tuma Jennifer Solórzano ruwa ligia duru hawagu luagu nege habuserun “hiweruhani” hamua aban oundarun Bienes y Raíces Juca SRL, ha yebe saminabaña habunagu muna lidan háfulasu Garinagu.
  • Lidan 2022, resibitu lichugüdiña habarasegu Nueva Armenia, saragu asiediruni le lanína ouweni.
  • Lamida 2022 ñeinñanu hadagiñe atonigirutiña mua Turonpu sigiwatiña, ariengua ligia hun lun higiruni hagaira lidan 24 houra.
  • Melissa Martínez, Dorotea Arzú, Keyder Tishany González, buleseiwatiña ani agüwatiña lau éregu lidan agairaü Punta Gorda

    Lidan unsu hati 2022, gidahamutiña sudara Indurana hama sudara tabureme aragabusu hama gia Oundaruni ha akutihabaña (DIP) gürigia Punta Gorda, Rubadan lidan giñe hamuan. Abuti to adundehabou ñein hamagiñe OFRANEH, Melissa Martinez, hamaya sengü gürigia ragüwatiña, 65 lílana aüdü buleseiwatiña. Punta Gorda ligia furumietibei hagaira Garinagu ya Indura, adügüwati lidan irumu 1797 lubaragiñe lichugu Indura kei aban oubou lon lagumadiragu longuwa lidan írumu 1821.

  • Lidan írumu 2023 afaruwatina biama hadagiñe ereregutiña luagu haricha gürigia lidan aüdü Turonpu hilagubie.
  • Binâfi 19 lidan-nefu hati, 2023, ñeinñanu gadürü ibidiñewatiña tau aragabusu. Arihuwati hebeluru lidoun ubou Vallecito, Colon. Aba heibugu tau tuba Miriam Miranda. Ariñagatiña ha akonigihabanu Miriam, houn lun híriduni hiri, gama lumoun aba houdi ñeigiñe. Aganbuwati hariñagu luagu hagiribudubaya lan lun “hásuruni wadagimanu.” 21 lidan nefu-hati sagatu Office of the United Nations High Commissioner (OHCHR) Indura aban dugumendu aroudei tíhüchün luagu peligu le tawiwandubei Miriam, ani mebereseguti abuti le Indurabei lau tatuadi, anufudehouwau ürüwa weiyasu ani míchuti ideremue tun. Ariñagatiña oundaruni hon OHCHR luagu moudi hama lanigu uruwei lidioun aban damurigou lun lasibihouniwa luaguti tounigiruniwa Miriam Miranda, ladüga ürüwa hadagiñe gaduri machülütiña lidoun oundaruni le lunbei yebe ladugüniwa 20 lidan nefu-hati. Watiña oundaruni OHCHR lun uruwei le Indurana lun léredun habarasedun lau hatuadi, atonigirutiña haricha gürigia. Lidan aban uganu 20 lidan nefu-hati, bulubuda tumuti anúfudehani le hadügübai lun tibagari Miriam Miranda, ariñagati Honduras Solidarity Network of North America: “Lumagien saragu dan abedeinwa hama la han busiñein baña heibahounu Miriam kara írumu mémegi ha ounahabaña eibaha uagubeitu garada lau hirie.” Nihá hamuriahabei lidan uganu ligia:
    • Mosu lagumuchu eibahani le, ani mosu hanügüniña sun ha busiñein baña hafaruniña atonigirutiña hárichá gürigia ha garinagu tidoún furisuru;
    • Mosu hounahouniwa harou atonigirutiña loun hounigirunu Miriam;
    • Laninati la látatiru uruwei le Indurabei lun labeichuniña kei le aubei hariñagei gusierugu Inter-American to lani hárichá girigia lun lichugu aban ebeini lun sun iweruhani le hadugubei lun hámua hanichugu Garinagu, ani mosu hederegeruni houn sun le iweruhahamalibei hawei.

Ariñagatiña OFRANEH, luagu sun la wuribani luma anufudehani le ladüga maricharagu lan hanügüni amu gürigia hamua Garinagu, ani deitiña ideremue lumagiñe uruwai Indura.

Luweirin agei mua lidan hagaira Garinagu barühamali aban oundaruni ha lánina tabunawagu muna, keitima Canadana. Lidan 2017 abihatia Randy Jorgensen Life Visión Properties mua Duruwiyu lun hatatirun adüga aban wafu tu waporu luma fulasu le geyeguwali lou houn gürigia sounhali hawadigime merigagiñe. Luagiñe furumiñeti dan hagaira agei Garinagu, labu tideha OFRANEH,laramatiña lun harufuduni loun mawisaruniwa hama luagu lagidouniwa hamua hawei, maluguduniwa hagia anhei busiñei habei “haluguni” hamua ani girigia ha alugubani hamua mama buga hagia hagibugebaña.

Lidan 2017 ariñagatu Miriam Miranda: “Sun eyegutiña luagu haricha gürigia wairitumati haibahouniwa lidan dan le laduga waruwiate, ounaba lidan habuseru laibugu seinsu lidan aüdü ani machorudu lumiti aüdü latonigirubadiwala.”

Lidan sedü hati 2021 watiña United Nations High Commissioner for Human Rights (OHCHR) hama Inter-American Commission on Human Rights houn gumadi Idurana lun higiruni eibahani luma hanufudehaniña eregutiña luagu haricha Garinagu, kei buri sun ha ereregubaña luagu hamua luma hanichugu. Gama lumoun ariñagatiña lun gumadi le ñein bei lun léredun lawadügümedu lun inebewahama ani lun hachoruduni hamua, hagaira luma sun buidu le lidan bai hagaira Garinagu. Arienga hamuti OHCHR lau añahaña la keiburi 120 egueyedaguni houn eyegutiña luagu hárichá girigia luagiñe eneru lun wüdü hati lidan 2022, ñeinñanu 78 atonigihatiña hámua amu.

Lilána aüdü adüga garaba Vallecito

Lidan Vallecito, Colon, adügatiña OFRANEH aban ounderuni wieriti lun lesefununiwa lanichugu heigi agei Garinagu. Bunaguwatiña sigü lau 100 murusu fulasu tau fáluma. Derégeti eigini lun sun hagaira Garinagu. Ani adügatiña Tagüle fáluma luma amu luyerigu touserun fáluma.

Daratiña OFRANEH nefu muna lun latounigiruniwa hatuadi Garinagu luma arani hamagiñe hayunagu lun látonigiruniwa   habagari gürigia lidan sun aüdü, “lau idemuei labu subudi luma arani hamagiñe hayunagu, kei subudi luaguti ugubu, saminaü, su katei le haubei, luma afiñeni lidan hagaira Garinagu.

Lidan 2015 Ariñagatu Miriam Miranda: “Ahawa mamua, mamabadiwa aban gürigia. Wamua, luma wechu, ligiatima árufudubai woun katañaladiwa lan lidan wabagari, lidan wadunari, lidan arabu, lidan wechu, lidan su katei buiduti le watonigirubei kei aban aüdü, wabüte. Létima aubei wabaraseda lun watonigiruni wamua luma le gadan baniwa kei aban gurigia lun waraidagu wouniguwa kai aban nasinu.”

Resibihoun OFRANEH gibeti ideweisei luagu wadagümu héreti le hadügübei:

  • 2015: Miriam Miranda, abuti hun OFRANEH, resibitu aban idewesei le giribei Oscar Romero aban ubúdâmu luagu sun erei kei anotigihatiña luagu hárichá amu”, tuma aban abuti houn amu nasinu Bertha Cáceres (afarutu hilagubei lidan 2016). Idewesei le barulumuti liri fádiri Ibisibu Óscar Romero San Salvador gia, afaruwati lidan irumu 1980 laduga lariñaha luagu sun itaranigiduni le hani atonigirutiña hárichá girigia luagu lufulesi abuti le hani sudara Salu.
  • 2016: Resibitu OFRANEH aban ideweisei giriti Premio Nota SOL, le ichugubei “lun hasubudiruni luma hagundaguogüdüniwa sun ha eyegubaña luagu katei le lounbai leyurahouniwa hanasinu gurigia luma lun leredun hanichugu luma hárisha.”
  • 2016: Resibitu Miriam Miranda aban idewesei Carlos Escaleras Enviromental Award kei aban pantaü luagu wadagümanu le tadügubei hama OFRANEH. Idewesei le barulumuti liri atonigihati indurana le lanína lounigiruniwa aüdü luma hárichá gürigia 39 írumu lau le lafarubei hilagubei.
  • 2019: Resibitu Miriam Miranda aban idewesei tumagiñe oundaruni Friedrich Ebert luagu saragu dan le tichigubei loun teyegu luma tereru luagu hárisha gurigia, hiñouruñu luma lounigiruniwa aüdü.
  • 2021: Luban furendei to aturihabou luagu lurudu (Institute for Policy Studies) deregetu aban idewesei Letelier-Moffitt Human Rights Award hun OFRANEH, asubudirugei “ayanhei la gurigia ha masubudiruwabaña lidan aüdü luagu buiti le hadugubei, againdaguwa luagu hawiwadoun, hanichigu luma hárichá amu gurigia.” Idewesei le lidan liri Orlando Letelier luma Ronni Karpen Moffitt, afáruwatiña hilagubei luagu lubafu Pinochet luagu heyegun lun lagabuba la hamalali luma hárichá gürigia Chile.
Damuriguaü hama tánigu OFRANEH lun hasíbihan luaguti látonigiruniwa haricha gürigia luma megeiguoü lun hasigirun lidan ereguni lun gayarabei lan hawinwandun Garinagu

Sun ha âsurubaña lidan idewesei le 2023

Aniha hiri sun oundaruni ha iridutiña loun habihi 2023 Human Rights and Business Award hamagia Foundation’s Advisory Network. Kara aban hadügiña hadugiña dasi wairiguti ligiya megaiwaloubei harufuduniwa lidan sun agairaü.

  • Corporación Colectivo de Abogados José Alvear Restrepo – CAJAR (Colombia)
  • Fuerza de Mujeres Wayuu (Colombia)
  • Observatorio Ciudadano (Chile)
  • Organización Fraternal Negra Hondureña – OFRANEH (Honduras) – Ruwati idewesei hun
  • Pytyvohára Sauce Platform – PSP (Paraguay)
  • R3D – Red en defensa de los derechos digitales (México)

Asansihati idewesei le kara írumu. Lidan irumule hagaira béi Chumagünu luma aguairaü laruna beya; írumu larigia le lamidan agairaü ñeingiñe lubéi laboucha weyu luma Africa.

Luaguti oundaruni le

Oundaruni Human Rights and Business Award Foundation aban ounderuni mamaluwaguti laduguniwa seinsu. Lun harufuduni hounguañanu la, manugutiña idewesei lumaiña uruwei nei hamagai amu oundaruni. Hadairubéi hiri houn abutigu hama Advisory Network geyeguwa ubou lidan ubanaü le. Contactu: contact@humanrightsandbusinessaward.org

OFRANEH hasisi oundaruni lun hagañeruni idewesei le. Sun oundaruni ha gaña hamalibéi lidan írumu le sugühalibéi: